Θαύματα στου Πολύφημου/ Σβήστε τους φάρους για τον Ιβάν Ισμαήλοβιτς – Παυλίνα Μάρβιν

 

Τίτλος: Θαύματα στου Πολύφημου/ Σβήστε τους φάρους για τον Ιβάν ΙσμαήλοβιτςΣυγγραφέας: Παυλίνα Μάρβιν

Θέμα: ποίηση

Εκδότης: Κίχλη

Χρονολογία έκδοσης: 2022

Αριθμός σελίδων: 64

Πρόλαβες να διαβάσεις τον Ρίλκε;

Έκοβε τα μαλλιά του στους διαδρόμους
της πολυκατοικίας. Διερωτόμουν,
μαζί του στο ασανσέρ, ενώ ανερχόμουν
στον τρίτο με ψαλιδισμένους ώμους

από τον φόβο: Δεν έχει καθρέφτες
στο σπίτι; Με κεριά, μου είπαν κατόπιν,
πώς τη δόση του φτιάχνει. Με «Δεν φταις,
αγόρι μου», τού φέρναν γάλα -και το 'πινε

όλο- γειτόνισσες συντρέχτρες, «που είναι
δύσκολη η ζωή». Τα "Γράμματα σ' έναν
νέο ποιητή" βρήκα μια νύχτα στη θυρίδα.

Ξέσπασε πυρκαγιά· τον βάζαν, είδα,
στο κλουβί, καθώς έπαιζε "Kill Bill", και
με ρώτησε αν διάβασα τον Ρίλκε.
[ΘΑΥΜΑΤΑ ΣΤΟΥ ΠΟΛΥΦΗΜΟΥ]

(2)
Στον ουρανό μου πετάει μία γάτα. Πολύ πριν πάρει τους δρόμους και αφότου είχε τρέψει τους πάντες σε φυγή, ο Ιβάν Ισμαήλοβιτς ζήτησε από τη γάτα του να τον εγκαταλείψει. Η γάτα του έφτασε πρώτη στη χώρα μου και, σε απόλυτη αντίθεση με το τι θα επιθυμούσε το αφεντικό της για τον εαυτό του, διάλεξε αμέσως το μέρος όπου θα μπορούσε να κάνει αισθητή την παρουσία της κατά το μέγιστο δυνατό. Ο ουρανός βρέχει, ο ουρανός χιονίζει, ο ουρανός κεραυνοβολεί, όμως όχι τη γάτα του Ιβάν Ισμαήλοβιτς, που πετάει αργά, σαν να ονειρεύεται. [ΣΒΗΣΤΕ ΤΟΥΣ ΦΑΡΟΥΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΙΒΑΝ ΙΣΜΑΗΛΟΒΙΤΣ]

Θαύματα στου Πολύφημου/ Σβήστε τους φάρους για τον Ιβάν Ισμαήλοβιτς

 

 

Εισαγωγή

Η Παυλίνα Μάρβιν γεννήθηκε το 1987 στην Αθήνα. Μεγάλωσε στην Ερμούπολη της Σύρου. Σπούδασε ιστορία στη Φιλοσοφική Αθηνών. Το πρώτο της βιβλίο με τίτλο, Ιστορίες απ’ όλον τον κόσμο μου (2017), τιμήθηκε με το βραβείο Γιάννη Βαρβέρη της Εταιρίας Συγγραφέων. Επίσης, έχει συμμετάσχει με ποιήματά της στον συλλογικό τόμο, «35 ποιητές κάτω των 35» (2018), που εκδόθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού και στον συλλογικό τόμο, «Μαθαίνοντας ποδήλατο. Ιστορίες μιας ρευστής εποχής» (2013). Τέλος, έχει συμμετάσχει στη μετάφραση του βιβλίου, Οι έμποροι της κουλτούρας. Η εκδοτική βιομηχανία του εικοστού πρώτου αιώνα (2017).

 

Ιστορίες απ’ όλον τον κόσμο μου

Το πρώτο βιβλίο της Παυλίνας Μάρβιν, «Ιστορίες απ’ όλον τον κόσμο μου» χωρίζεται σε 5 ενότητες (με τίτλους, «Νοσοκόσμος», «Γεια σου γιαγιά», «Κοσμήτωρ», «Ψυχοϊστορία» και «Ιστορίες απ’ όλον τον κόσμο μου», από όπου προέρχεται και ο τίτλος της συλλογής). Η Παυλίνα σε αυτό το πρώτο της βιβλίο, διερευνά ιδίως στο τελευταίο μέρος τις δυνατότητες του πεζού ποιήματος, ενώ σε αρκετά ποιήματα του βιβλίου εξερευνά τις δυνατότητες της ομοιοκαταληξίας και του μέτρου, δείχνοντας ότι μπορεί να σκοπεύσει προς διαφορετικές κατευθύνσεις σε ποιητικά πεδία. Το  βιβλίο διακρίνεται από μια φεμινιστική οπτική, φανερό σε ποιήματα όπως το Απολογία της Anna Ebeler, στην Αυγούστα, Ιανουάριος 1669, μια διάθεση αναπόλησης της παιδικής ηλικίας (ιδίως στην ενότητα «Γεια σου γιαγιά»), ενώ αρκετά ποιήματα χαρακτηρίζονται από τον έντονο αφηγηματικό τους πυρήνα (κυρίως η ενότητα «Ιστορίες απ’ όλον τον κόσμο μου»). Τα φανταστικά και παιγνιώδη στοιχεία εμπλουτίζουν την ποίηση της Παυλίνας Μάρβιν, δημιουργώντας συχνά έναν ονειρικό κόσμο που αποτελεί μείγμα παιδικής αθωότητας, αλλά και κάποτε σκληρότητας και ματαίωσης. Το βασικό στοιχείο που συνέχει το βιβλίο είναι το ύφος της ποιήτριας και οι στυλιστικές της επιλογές που κατασκευάζουν ένα βιβλίο μικρο-αφηγήσεων, που αποκαλύπτουν τον κόσμο της ποιήτριας, έναν κόσμο ο οποίος κινείται στο μεταίχμιο της φαντασίας με την πραγματικότητα.

 

Θαύματα στου Πολύφημου/ Σβήστε τους φάρους για τον Ιβάν Ισμαήλοβιτς

Το βιβλίο «Σβήστε τους φάρους για τον Ιβάν Ισμαήλοβιτς/ Θαύματα στου Πολύφημου» (2022) αποτελεί το δεύτερο βιβλίο της Παυλίνας Μάρβιν και αποτελείται από τις δύο ομώνυμες ενότητες. Η ενότητα «Σβήστε τους φάρους για τον Ιβάν Ισμαήλοβιτς» αποτελείται από 15 ποιήματα που για τίτλο φέρουν αρίθμηση, αλλά όχι γραμμική και είναι γραμμένα στη μορφή του ποιητικού πεζού. Τα «Θαύματα στου Πολύφημου. Σονέτα για την πολυκατοικία μου» αποτελείται από 20 ποιήματα που είναι γραμμένα σε πιο παραδοσιακή φόρμα με κάποτε έντονα τα στοιχεία της ομοιοκαταληξίας και του ρυθμού. Η μία ενότητα δε διαδέχεται την άλλη, αλλά υπάρχουν αυτόνομα. Κάθε ενότητα αποτελεί αρχή του βιβλίου ενώ για να περιηγηθεί ο αναγνώστης στην επόμενη πρέπει να αναστρέψει τον τρόπο που κρατά το βιβλίο. Το βιβλίο παρουσιάζει ισορροπία ανάμεσα στις δύο ενότητες τόσο ως προς την έκταση όσο και ως προς τη μορφή. Η παραδοσιακή φόρμα ισορροπεί με το πεζό ποίημα, όπως η ομοιοκαταληξία και το μέτρο με την πεζολογική αφήγηση.

 

Το εξώφυλλο του βιβλίου

Το εξώφυλλο του βιβλίου είναι το ίδιο για τις δύο ενότητες του βιβλίου και στο μόνο που διαφέρουν είναι η διαφορετική τους  φωτογραφική επεξεργασία. Πρόκειται για το έργο του Henry Darger, με τίτλο «Splangled Blengins. Boy King Islands. One is a young Tuskerhorian the other a human headed Dortherean, νερομπογιές, μολύβι και κολάζ σε χαρτί. Ο Χένρι Ντάρτζερ (1892-1973) ήταν Αμερικανός συγγραφέας και καλλιτέχνης που εργάστηκε ως φύλακας  σε νοσοκομείο, στο Σικάγο, Ιλινόις. Έγινε γνωστός μετά το θάνατό του, όταν ανακαλύφθηκε ένα χειρόγραφο 15.145 σελίδων με το όνομα  The Story of the Vivian Girls, in What Is Known as the Realms of the Unreal, of the Glandeco-Angelinian War Storm, Caused by the Child Slave Rebellion. Το χειρόγραφο εκτός από το κείμενο περιείχε εκατοντάδες εικονογραφήσεις της ιστορίας. Ηρωίδες είναι οι κόρες του Ρόμπερτ Βίβιαν, οι οποίες παίρνουν μέρος σε έναν πόλεμο για να αντιταχθούν στην παιδική σκλαβιά που έχουν επιβάλλει οι Γκλαντελιανοί. Στην ιστορία σημαντικό ρόλο έχουν ορισμένα πλάσματα που ονομάζονται Μπλενγκιγκομενιανοί, οι οποίοι είναι φτερωτές μορφές με κυρτά κέρατα και παίρνουν κάποιες φορές ανθρώπινη μορφή. Τα πλάσματα αυτά μαζί με τη μορφή ενός κοριτσιού αναπαρίστανται στο εξώφυλλο του βιβλίου.  Έτσι τονίζεται ο έμφυλος χαρακτήρας του  βιβλίου, το φανταστικό στοιχείο των ποιημάτων και το στοιχείο της παιδικής αθωότητας και του παραμυθιού.

 

Θαύματα στου Πολύφημου

Η Παυλίνα Μάρβιν έζησε για δέκα περίπου χρόνια στην οδό Πολύφημου σε μια πολυκατοικία. Στην ποιητική σύνθεση «Θαύματα στου Πολύφημου» μας μιλά για τις ζωές των ενοίκων και των επισκεπτών της πολυκατοικίας έτσι όπως κυρίως τις φαντάστηκε όπως σημειώνει σε μια συνέντευξή της και λιγότερο έτσι όπως τις γνώρισε πραγματικά. Αφορμή για να ξεκινήσει να γράφει το βιβλίο στάθηκε η πυρκαγιά στη πολυκατοικία στην οδό Πολύφημου που έβαλε ένας τοξικοεξαρτημένος άθελά του προσπαθώντας να θερμάνει τη δόση του με ένα κερί («Με κεριά μου είπαν κατόπιν, πώς τη δόση του φτιάχνει»). Στην αρχική της μορφή η ενότητα περιείχε 28 σονέτα, όπως φανερώνει μια πρώιμη δημοσίευση του τίτλου της, από τα οποία τελικά παρέμειναν 20. Επίσης, ο υπότιτλος «Σονέτα για την πολυκατοικία μου» αφαιρέθηκε από τον κύριο τίτλο.

 

Η συνομιλία με τη «Ζωή. Οδηγίες Χρήσεις» του Ζωρζ Περέκ

Η ενότητα «Θαύματα στου Πολύφημου. Σονέτα για την πολυκατοικία μου» αναφέρεται στη διαμονή της ποιήτριας σε μια πολυκατοικία στην οδό Πολύφημου. Σε αυτή την ενότητα η ποιήτρια εστιάζει στους κατοίκους της πολυκατοικίας και τις ιστορίες τους. Ηλικιωμένοι, ανάπηροι ή μετανάστες αποκτούν πρωταγωνιστικό ρόλο μέσα από τα ποιήματα.  Στο τέλος της ενότητας, η ποιήτρια αποχαιρετά την πολυκατοικία στην οδό Πολύφημου, έχοντας διηγηθεί μια ιστορία ζωής για αυτό το πολύχρωμο κολάζ ανθρώπων που έζησε, για αυτό το αμάλγαμα ανθρώπινων καταστάσεων και δραμάτων με το οποίο συνυπήρξε άλλοτε ως παρατηρήτρια και άλλοτε έχοντας πιο άμεση επαφή. Η ενότητα θαύματα στου Πολύφημου φαίνεται να εμπνέεται και να συνομιλεί με το Ζωή, οδηγίες χρήσεις του Ζωρζ Περέκ (1936- 1982) που αφηγείται ιστορίες που σχετίζονται με τους ανθρώπους μιας πολυκατοικίας που διαμένουν στην οδό Σιμόν- Κρυμπελλιέ 11, στο 17^ο παρισινό διαμέρισμα. Τις ιστορίες του βιβλίου συνέχει το πρόσωπο του Μπαρτλμπουθ, το όνομα του οποίου αποτελεί σύνθεση του ονόματος δύο λογοτεχνικών ηρώων του Μπάρτλεμπυ (Χέρμαν Μέλβιλ) και του Μπάρναμπουθ (του Βαλερύ Λαρμπώ). Το βιβλίο με το τέλος της αφήγησης ολοκληρώνεται με την εκκένωση της πολυκατοικίας. Τα θαύματα στου Πολύφημου όπως το Ζωή, οδηγίες χρήσης του Περέκ συγκροτούν μια πολυφωνική αφήγηση όπου συμπλέκονται οι καθημερινές ζωές των ανθρώπων σε μια πολύχρωμη παλέτα χαρακτήρων, ρόλων και αφηγήσεων. Σχεδόν κάθε ποίημα αποτελεί μια βινιέτα που παρουσιάζει έναν ένοικο της πολυκατοικίας ή/και το δωμάτιό του ή τον χώρο στον οποίο κινείται ή εργάζεται. Η Μάρβιν ορίζει την οδό της πολυκατοικίας ως οδό Πολύφημου, σε αντιστοιχία με την οδό Σιμόν Κρυμπελλιέ του Περέκ. Το πρόσωπο που συνέχει όλες τις ιστορίες των ηρώων είναι η ίδια η ποιήτρια (ενώ αντίστοιχα στη Ζωή, οδηγίες χρήσεις, ο Μπαρτλμπουθ), η οποία διαμένει μαζί με την αδελφή της ίσως στην πολυκατοικία της οδού Πολύφημου. Τα θαύματα στου Πολύφημου ολοκληρώνεται με τη φυγή της ποιήτριας από την πολυκατοικία, όπως αντίστοιχα εκκενώνεται η πολυκατοικία στη Ζωή, οδηγίες χρήσεις του Περέκ.  

 

Η μορφή των σονέτων

Τα σονέτα της Παυλίνας Μάρβιν θα μπορούσαν να θεωρηθούν ότι ανήκουν στην κατηγορία του νεοφορμαλισμού, δηλαδή την αξιοποίηση παραδοσιακών έμμετρων μορφών ποίησης με διάθεση ανανέωσης ή παρωδίας. Ο νεοφορμαλισμός ξεκίνησε ως τάση τη δεκαετία του ’70, ενώ προκάλεσε συζήτηση με τη δημοσίευση της ποιητικής συλλογής «Τριώδιο» (1991) με παραδοσιακές μπαλάντες των Καψάλη, Κοροπούλη και Λάγιο. Επίσης, η έκδοση της συλλογής «Ανθοδέσμη. Ποιήματα και τραγούδια για μια νύχτα» των Καψάλη, Κοροπούλη, Λάγιου και Γκανά. Τις δεκαετίες του 90 και του 00 μπορεί να υποστηρίξει κανείς ότι μέχρι σήμερα η τάση επιστροφής σε παραδοσιακές μορφές με ανανεωτική διάθεση έχει ενισχυθεί. Η Παυλίνα Μάρβιν ήδη από το προηγούμενο βιβλίο της «Ιστορίες απ’ όλον τον κόσμο μου» πειραματίζεται και με τον έμμετρο στίχο ιδίως στην ενότητα Ψυχοϊστορία, όμως στο νέο της βιβλίο επιδιώκει μια πιο βαθιά διερεύνηση των δυνατοτήτων που προσφέρει το σονέτο μέσα από τους περιορισμούς από τη μια και από την άλλη από το σπάσιμο αυτών των περιορισμών.

Τα σονέτα στο βιβλίο της Παυλίνας Μάρβιν εκτός από την πιο τυπική μορφή (δύο τετράστιχες στροφές και δύο τρίστιχες) φαίνεται να ακολουθούν εν μέρει την τυπολογία που προτείνει η Άντεια Φραντζή. Σύμφωνα με τη Φραντζή, το σονέτο διακρίνεται σε ιταλικό και σε αγγλικό (το οποίο διαφοροποιείται σε σπενσεριανό και ελισαβετιανό). Στην Ελλάδα κυριαρχεί το ιταλικό-πετραρχικό σονέτο και ο ενδεκασύλλαβος. Ωστόσο, όπως σημειώνει η Φραντζή υπάρχουν παλιότερες μορφές που σποραδικά επιβιώνουν. Συγκεκριμένα, υπάρχει 1) το σονέτο με ένα επιπλέον στίχο στο τέλος με τη μορφή πέμπτης στροφής 2) σονέτο με δίστιχη «επωδό» 3) σονέτο με ουρά 4) σονέτο-στεφάνι 5) σονέτο που μετά από τον δεύτερο στίχο των κουαρτέτων ή κάθε τερτσίνα ακολουθεί ένας 4^ος ή 5^ος στίχος 6) σονέτο διπλό στεφάνι.

Τα σονέτα της Παυλίνας Μάρβιν είναι ιταλικά σονέτα σε παροξύτονο ενδεκασύλλαβο, ενώ τα μισά περίπου από αυτά αντιστοιχούν στην παλαιότερη μορφή του σονέτου που επισημαίνει η Φραντζή, δηλαδή τα σονέτα με έναν επιπλέον στίχο στο τέλος με τη μορφή πέμπτης στροφής. Ωστόσο, πρέπει να παρατηρηθεί ότι υπάρχει πολύ συχνά παραβίαση της αυστηρής εμμετρότητας του σονέτου, με ανισοσυλλαβίες και παρατονισμούς. Η συχνή χρήση διασκελισμού μεταξύ στίχων αλλά και στροφών καταργεί εν μέρει τη στροφική αυτονομία του παραδοσιακού σονέτου και δημιουργεί αναγνωστική έκπληξη. Το αυτοβιογραφικό στοιχείο των ποιημάτων, που αποδίδεται με πρωτοπρόσωπη αφήγηση σε συνδυασμό με την έντονη εικονοποιεία δίνουν δραματικότητα στα σονέτα. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η χρήση της στίξης από την Παυλίνα Μάρβιν. Η χρήση έντονη στίξης, όπως το κόμμα, η παύλα και η άνω τελεία αλλά και η χρήση επαναλήψεων είναι κάποια από τα χαρακτηριστικά της ποίησης της Άντειας Φραντζή.  Ένα άλλο χαρακτηριστικό της ποίησης της Φραντζή όπως σημειώνει η Ρούσσου για τη συγκεντρωτική έκδοση «Το έσω χάραγμα», είναι ότι πρόκειται για μια ποίηση όπου το «γυναικείο πρόσωπο εκφοράς, σταθερά πρωτοπρόσωπο, πάντοτε έμφυλο, αυτοπαρατηρείται». Στα περισσότερα σονέτα της Μάρβιν, πρόκειται για γυναικείο πρόσωπο εκφοράς, σχεδόν πάντα είναι πρωτοπρόσωπο και έμφυλο, το οποίο παρατηρεί τους συγκάτοικους της πολυκατοικίας, αλληλεπιδρά μαζί τους και αυτοπαρατηρείται.

 

Το έμφυλο υποκείμενο στα Θαύματα της οδού Πολύφημου

Οι αναφορές στο έμφυλο υποκείμενο στα Θαύματα της οδού Πολύφημου είναι πολλαπλές καθώς στόχος της ποιήτριας είναι η ανάδειξη του θηλυκού στοιχείου, το οποίο παρουσιάζεται σε αρκετά ποιήματα να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στην αφήγηση. Η ίδια η ποιήτρια, η αδελφή της, η μάνα της συνυπάρχουν μέσα στα ποιήματα μαζί με τις «συντρέχτρες γειτόνισσες» που φροντίζουν τον τοξικοεξαρτημένο, με τη νύφη του παππούλη που τσιρίζει, με τα κορίτσια που μιλούν ρουμάνικα και τα κορίτσια με τα τσαντόρ. Επίσης, γίνεται αναφορά στο πρόσωπο με κινητικά προβλήματα, η οποία αποκαλείται ακροβάτρια εξ ουρανού, οι ηλικιωμένες αδελφές όπου η μια από τις δύο φεύγει για τον άλλο κόσμο, η κοπέλα που αποκαλείται Ιουλιέτα και αναζητεί τον Ρωμαίο, η συνεπώνυμη κυρία που την αναζητούν από τη Χίο για να της ζητήσουν συγγνώμη αλλά έχει πεθάνει όπως την πληροφορεί η κυρά- Βασιλική, η γειτόνισσα. Είναι και η Μάρω που μας πληροφορεί για τον Θανάση ότι “he left the body”, είναι και εκείνη η κοπέλα στο ποίημα «Αγκάθα Κρίστι για αρθρόποδα που προσποιήθηκε ότι παγιδεύεται, ενώ ήταν η ίδια που ύφαινε έναν ιστό. Το έμφυλο υποκείμενο είναι ορατό, ενώ ταυτόχρονα περιγράφεται μαζί με άλλες του ιδιότητες όπως η εθνοτική προέλευση, η ηλικία, η σωματική ικανότητα, η γλώσσα του, η πολιτισμική του προέλευση και ο  ταξικός του προσδιορισμός.

 

Η διαπραγμάτευση της ετερότητας, η συνάντηση με τον Άλλο.

Η γοητεία των ιστοριών που μας διηγείται η Μάρβιν έγκειται στην απλότητά και αμεσότητά τους, στην παιγνιώδη αφήγησή τους, σε μια ματιά λοξή που συνεχίζει να διακρίνεται από μια σχεδόν παιδική αθωότητα. Η πολυκατοικία μεταμορφώνεται σε έναν τόπο θαυμάτων, σε έναν ονειρόκοσμο όπου συναιρείται η φαντασία με την ελληνική πραγματικότητα, έναν τόπο αφηγήσεων της ανθρώπινης ετερότητας και της ανθρώπινης περιπέτειας. Το ασήμαντο μετατρέπεται, μέσα από την ποίηση της Μάρβιν σε σημαντικό, ενώ άνθρωποι που παραμένουν αόρατοι, μέσα στις κυρίαρχες αφηγήσεις γίνονται πρωταγωνιστές. Η Μάρβιν μέσα από τα πρόσωπα που παρουσιάζει θέλει να διαπραγματευτεί το ζήτημα της ετερότητας, του ξένου που ζει δίπλα μας ή εντός μας. Ο Άλλος παρουσιάζεται με φυσικότητα, χωρίς διάθεση εξωτισμού. Η οδός Πολύφημου φιλοξενεί τους κοινωνικά αποκλεισμένους, εκείνους που πολλοί άνθρωποι βασισμένοι σε ρατσιστικά, σεξιστικά ή φυλετικά στερεότυπα και προκαταλήψεις τους αρνούνται το δικαίωμα ακόμη και ύπαρξης. Ενδιαφέρον έχει ότι στην πολυκατοικία των κοινωνικά αποκλεισμένων και εξόριστων τοποθετείται και η ποιήτρια, γεγονός που θέλει να τονίσει ίσως την ξενότητα της ποίησης όπως διατυπώνει ο Λαμπρόπουλος σχολιάζοντας το σονέτο με το οποίο ανοίγουν τα Θαύματα στου Πολύφημου, με τίτλο «Πρόλαβες να διαβάσεις τον Ρίλκε;». Από την άλλη η πολυκατοικία αναδεικνύει την άποψη του Richard Kearney για τον ξένο ότι «ο άλλος δεν είναι μόνο ο επήλυς ξένος, εντελώς εξωτερικός ως προς τον οίκο μας. Αυτό θα ισοδυναμούσε με εξοβελισμό του άλλου σε κάτι απολύτως εξωτερικό – στην κατάσταση της βαρβαρότητας και της αγριότητας την πριν τον πολιτισμό και τον νόμο». Έτσι σύμφωνα με αυτή την επηρεασμένη από τον Ντεριντά, ανάλυση ο ξένος δεν είναι εξωτερικός του οίκου μας, αλλά βρίσκεται εντός της (πολυ)κατοικίας μας.

 

 

Σβήστε τους φάρους για τον Ιβάν Ισμαήλοβιτς

Η ποιητική σύνθεση «Σβήστε τους φάρους για τον Ιβάν Ισμαήλοβιτς», όπως μας περιγράφει η ίδια η ποιήτρια σε συνέντευξή της, «αναφέρεται στην ιστορία του ανθρώπου με το όνομα Ιβάν Ισμαήλοβιτς που η αφηγήτρια δε συναντά ποτέ, παρ’ όλο που προσπαθεί να προστατέψει την πορεία του καθώς εκείνος διασχίζει την εσωτερική της χώρα για να φτάσει εκεί που επιθυμεί. Περνώντας στον Ισμαήλοβιτς, ο φακός μου  απομακρύνεται από την μεγάλη εικόνα της κοινωνίας των ενοίκων, για να εστιάσει στο πρόσωπο που φεύγει και στην αναμέτρησή της αφηγήτριας μαζί του»  (https://www.fractalart.gr/paylina-marvin/). Η ποιητική σύνθεση «Σβήστε τους φάρους για τον Ιβάν Ισμαήλοβιτς», αποτελείται από 15 πεζά ποιήματα τα οποία λειτουργούν μορφικά ως τον αντίθετο πόλο των σονέτων που συγκροτούν την ποιητική σύνθεση «Θαύματα στου Πολύφημου». Βασικά πρόσωπα που εμφανίζονται στην ποιητική σύνθεση του Ισμαήλοβιτς είναι ο ομώνυμος ήρωας, ο γάτος του, ο άνθρωπος τηλεγράφημα και οι τρεις ερευνητές.

 

Η συνομιλία με τη Νίκη Ρεβέκκα Παπαγεωργίου

Η Παυλίνα Μάρβιν υιοθετεί τη φόρμα του πεζού ποιήματος για να αναπτύξει τα ποιήματά της στην ενότητα «Σβήστε τους φάρους για τον Ισμαήλ Ισμαήλοβιτς». Υπάρχουν πολλοί Έλληνες ποιητές που υιοθετούν τη φόρμα του πεζού ποιήματος ωστόσο, η Παυλίνα Μάρβιν φαίνεται να συνομιλεί με τα ποιήματα της Νίκης Ρεβέκκας Παπαγεωργίου,  «Του λιναριού τα πάθη» και «Ο μέγας μυρμηκοφάγος» τα οποία αναγράφονται ως μικρά πεζά. Η ποίηση της Μάρβιν σε αυτή την ενότητα είναι αμάλγαμα πεζογραφήματος, ποίησης και παραμυθιού στοιχεία που χαρακτηρίζουν τη γραφή της Ν.Ρ. Παπαγεωργίου όπως σημειώνει ο Τάκης Μενδράκος.

 

Η συνομιλία με το Κουτσό του Χούλιο Κορτάσαρ.

Είναι φανερή η πρόθεση της ποιήτριας να συνομιλήσει ρητά με το «Κουτσό» του Χούλιο Κορτάσαρ. Η Παυλίνα Μάρβιν εκτός της συνομιλίας της με το «Ζωή. Οδηγίες χρήσεις» του Περέκ συνομιλεί και με το Κουτσό του Κορτάσαρ καθώς όπως σημειώνει ο μεταφραστής των βιβλίων πρόκειται για τα δύο μείζονα μυθιστορήματα του μεταπολεμικού μοντερνισμού. Ο Χούλιο Κορτάσαρ στο βιβλίο του το «Κουτσό» προειδοποιεί τον αναγνώστη ότι υπάρχουν δύο τρόποι για να διαβάσει κανείς το βιβλίο του. Ο πρώτος είναι ο κλασικός, να διαβάσει τα κεφάλαια με τη σειρά και να τερματίσει την ανάγνωση παραλείποντας κάποια κεφάλαια που έπονται της λέξης τέλους. Από την άλλη ο αναγνώστης μπορεί να αρχίσει να διαβάζει το βιβλίο από το κεφάλαιο 73 και μετά να ακολουθήσει τη σειρά που υποδεικνύεται κάτω από κάθε κεφάλαιο. Η δεύτερη αυτή ανάγνωση μπορεί να παρομοιαστεί με ένα είδος αναγνωστικού κουτσό, όπου ο αναγνώστης δεν κινείται γραμμικά μέσα στο βιβλίο αλλά πηδά από ένα κεφάλαιο που είναι πολύ μπροστά σε ένα κεφάλαιο που είναι πιο πίσω. Έτσι, όπως υποστηρίζει ο Κορτάσαρ στο βιβλίο, η σαγήνη του λόγου που περιέχει συνεντεύξεις του, έδωσε μια άχρονη, εκτός συμβατικού χρόνου φόρμα στο βιβλίο του, δίνοντας μια πλαστικότητα στην αφήγηση.

Ας δούμε όμως πώς συνδέεται η ποιητική σύνθεση της Παυλίνας Μάρβιν με το «Κουτσό» του Κορτάσαρ. Τα ποιήματα της ενότητας δε συνοδεύονται από τίτλους αλλά σημειώνονται με αριθμούς. Η αρίθμηση αφορά, όπως καταγράφεται στις σημειώσεις του βιβλίου, τη γραμμική σειρά των γεγονότων. Ωστόσο, η γραμμική σειρά των γεγονότων δεν ταυτίζεται με τη διαδοχή με την οποία μας παρουσιάζει τα γεγονότα η αφηγήτρια. Επίσης, ορισμένα βασικά γεγονότα για την πλήρη κατανόηση της ιστορίας απουσιάζουν οριστικά. Όπως διευκρινίζεται στις σημειώσεις «Η διαδοχή των κειμένων στο βιβλίο δηλώνει τα γεγονότα με τη σειρά που μας τα μεταφέρει η αφηγήτρια. Οι αριθμοί που απουσιάζουν θα συνόδευαν κείμενα καθοριστικά για την πραγματική σειρά των γεγονότων. Τα κείμενά αυτά δεν μας είναι διαθέσιμα».  Έχει ενδιαφέρον ότι η ποιητική σύνθεση ξεκινά με το νούμερο 23 που είναι το καταληκτικό ποίημα του βιβλίου και τελειώνει με το πεζό ποίημα με αρίθμηση 1, παρουσιάζοντας μια σχεδόν ανεστραμμένη μορφή του τέλους και της αρχής της ιστορίας. Έτσι γίνεται αντιληπτό ότι η ποιήτρια προτείνει στον αναγνώστη μια μη γραμμική ανάγνωση της ιστορίας, δίνοντας έτσι μια άχρονη και αντισυμβατική δομή, ομόλογη του «Κουτσό», εισάγοντας όμως με τη σειρά της αποσιωπήσεις και κενά στην ιστορία ώστε να διατηρήσει την ανοιχτότητα της σύνθεσης και την αμφισημία του νοήματος.

 

Η συνομιλία με τον Μαιτρ και τη Μαργαρίτα του Μπουλγκάκοφ

Η Παυλίνα Μάρβιν στην ποιητική σύνθεση «Σβήστε τους φάρους για τον Ιβάν Ισμαήλοβιτς φαίνεται να συνομιλεί με το τον «Μαιτρ και τη Μαργαρίτα» του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ. Πριν θεμελιώσουμε τη διακειμενική αναφορά θα είχε ενδιαφέρον να παραθέσουμε ορισμένα στοιχεία για το βιβλίο του Μπουλγκάκοφ.

 Ο «Μαιτρ και η Μαργαρίτα» γράφτηκε από τον Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ μεταξύ του 1928 και του 1940 στη Σοβιετική Ένωση κατά τη διάρκεια της σταλινικής περιόδου. Το βιβλίο δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1967 στο Παρίσι για να εκδοθεί ολόκληρο το 1973. Η υπόθεση είναι η εξής: ο Σατανάς με τη μορφή του καθηγητή Βολάντ εμφανίζεται στη Μόσχα μαζί με τη συνοδεία του και προκαλεί το χάος. Ο μετρ είναι ένας παραγνωρισμένος συγγραφέας που εξαιτίας του βιβλίου που έχει γράψει για τον Χριστό έχει οδηγηθεί στην καταστροφή. Η λογική διαπίστωση του μετρ ότι η ιστορία του Χριστού είναι πραγματική τον οδηγεί στην κοινωνική απομόνωση και στη συνέχεια στον εγκλεισμό του σε ψυχιατρείο. Η Μαργαρίτα είναι ερωτευμένη με τον μαιτρ και προσπαθεί να τον σώσει μέσα από μια συμφωνία με τον Βολάντ, πουλώντας την ψυχή της στον διάβολο.

Εκτός από τον Σατανά- καθηγητή Βολάντ ενδιαφέρον έχει να αναφέρει κανείς τα υπόλοιπα πρόσωπα που συνοδεύουν τον Σατανά στη Μόσχα. Ο καθηγητής Βολάντ συνοδεύεται από τον Κοροβιόφ τον υπηρέτη , τον Μπεγκεμότ, μια μαύρη γάτα, τον Αζαζέλο, έναν δολοφόνο και την Γκέλα, ένα θηλυκό βαμπίρ. Ο Μπεγκεμότ είναι μια πελώρια μαύρη γάτα που μιλά, στέκεται στα δυο της πόδια και μπορεί να πάρει ανθρώπινη μορφή. Ο Κοροβιέφ είναι βοηθός του Βολάντ και μεταφραστής, ενώ μπορεί να δημιουργήσει ψευδαισθήσεις.

Η Παυλίνα Μάρβιν φαίνεται να αναφέρεται άμεσα στον γάτο Μπεγκεμότ και στον υπηρέτη Κοροβιόφ που συνοδεύουν τον καθηγητή Βολάντ στη γη. Συγκεκριμένα στο ποίημα (11) αναφέρεται: «Γάταρε αφέντη του Κοροφιόφ συνοδοιπόρε και της παρέας του Διαβόλου αρχηγέ αν σου έλεγα πως στη Μόσχα…». Ο γάτος Μπεγκεμότ, ο συνοδός του Σατανά- καθηγητή Βολάντ  στον Μπουλγκάκοφ, φαίνεται να είναι ο γάτος του Ιβάν Ισμαήλοβιτς, τον ήρωα της Μάρβιν όπως αναφέρεται στο ποίημα (2): «Στον ουρανό μου πετάει μια γάτα… ο Ιβάν Ισμαήλοβιτς ζήτησε από τη γάτα του να τον εγκαταλείψει. Η γάτα του έφτασε πρώτη στη χώρα μου και, σε απόλυτη αντίθεση με το τι θα επιθυμούσε το αφεντικό της για τον εαυτό του, διάλεξε το μέρος όπου θα μπορούσε να κάνει αισθητή την παρουσία της.».

Πιθανόν με αυτούς τους στίχους να μπορεί να απαντηθεί εν μέρει τι αντιπροσωπεύει ως σύμβολο ο Ιβάν Ισμαήλοβιτς, ο πρωταγωνιστής της ιστορίας για τον οποίο τελικά ελάχιστα αποκαλύπτονται. Ένας ενδιαφέρον συνειρμός θα μπορούσε να είναι ότι ο Ιβάν Ισμαήλοβιτς είναι ο Σατανάς- καθηγητής Βολάντ , με την έννοια ότι αντιπροσωπεύει το ανοίκειο μέσα μας, που πολλές φορές παρουσιάζεται απειλητικό, άγνωστο, ανησυχητικό.

Εξίσου, πιθανή εξήγηση για το αινιγματικό πρόσωπο του Ιβάν Ισμαήλοβιτς είναι να πρόκειται για αρχετυπική φιγούρα του πλάνητα, του μετανάστη, του πρόσφυγα που βρίσκεται διαρκώς σε πορεία, που περνά μέσα από το εσωτερικό χωρών προκειμένου να φτάσει στον προορισμό του. Ο Ιβάν Ισμαήλοβιτς ίσως είναι η ανησυχητικά οικεία μορφή του ξένου που έρχεται να μπει στη ζωή μας ζητώντας φιλοξενία, απευθύνοντας ένα αίτημα στον άλλο που βρίσκεται μέσα μας, καθιστώντας τον καθένα από μας ηθικά υπεύθυνο για την επιβίωσή του.

Τελικές επισημάνσεις

 Η Παυλίνα Μάρβιν δημιουργεί στο νέο της βιβλίο δύο παραμυθένιους κόσμους όπου το φανταστικό και το ρεαλιστικό συμφύρονται σε μια ενδιαφέρουσα ενότητα. Από τη μία η Μάρβιν δοκιμάζεται στην παραδοσιακή δομή του σονέτου, χωρίς όμως να παραμένει πιστή σε αυτή και από την άλλη διερευνά τις δυνατότητες του πεζού ποιήματος. Τα σονέτα που παρουσιάζονται στα «Θαύματα στου Πολύφημου» χαρακτηρίζονται από συχνούς διασκελισμούς μεταξύ στίχων αλλά και στροφών, από έντονη στίξη, όπως κόμμα, άνω τελεία, παύλα, την παραβίαση της αυστηρής εμμετρότητας του σονέτου και την ανισοσυλλαβία. Το βιβλίο της Μάρβιν περιέχει πλούσιες διακειμενικές αναφορές. «Τα θαύματα στου Πολύφημου» συνομιλούν δημιουργικά με το έργο του Ζωρζ Περέκ, Ζωή. Οδηγίες χρήσεις καθώς παρουσιάζει τις ιστορίες των ενοίκων μιας πολυκατοικίας. Ταυτόχρονα, αναδεικνύει το έμφυλο χαρακτήρα των ηρωίδων των σονέτων μέσα από μια πολυπρισματική ματιά όπου αναδεικνύεται η εθνοτική προέλευση, η αναπηρία, η ηλικία και η κοινωνική τάξη. Στα «Θαύματα στου Πολύφημου» βασικό θέμα είναι η συνάντηση με τον Άλλο, η έκφραση ενός αιτήματος για μια αναγνώριση ενός πλουραλισμού της ετερότητας και συνάμα την έκφραση της δυνατότητας για συνύπαρξη και αλληλεπίδραση με το ξένο. Η Παυλίνα Μάρβιν μέσα από την ποιητική της σύνθεση προωθεί μιας κουλτούρα συμπερίληψης της ξενότητας καθώς η ίδια η ποίηση ταυτίζεται με τον πλουραλισμό, την αποδοχή της ξενότητας και την ελευθερία.

Στην ποιητική σύνθεση «Σβήστε τους φάρους για τον Ιβάν Ισμαήλοβιτς» η Παυλίνα Μάρβιν συνομιλεί με το «Κουτσό» του Χούλιο Κορτάσαρ σπάζοντας το φράγμα της γραμμικής αφήγησης, ενώ υπάρχουν αναφορές και στο έργο του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ, «Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα». Επίσης, φαίνεται να συνομιλεί με το έργο της Νίκης Ρεβέκκας Παπαγεωργίου ως προς τη σύνθεση πεζογραφήματος, ποίησης και παραμυθιού. Βασικό θέμα του «Σβήστε τους φάρους για τον Ιβάν Ισμαήλοβιτς» είναι η φιλοξενία του Άλλου, η μετανάστευση, το προσφυγικό φαινόμενο. Ο Άλλος υπό διωγμό πολλές φορές μας θέτει σε μια θέση ευθύνης, μας απευθύνει ένα αίτημα φιλοξενίας στο οποίο πρέπει να απαντήσει ο άλλος εντός μας. Ο ξένος είναι ο ανησυχητικά οικείος για τον οποίο αρχικά δε γνωρίζουμε τίποτα και μας καλεί να ανοίξουμε τα σύνορα, να ανοίξουμε την πόρτα της πολυκατοικίας μας και να τον φιλοξενήσουμε. Ο νόμος της απροϋπόθετης φιλοξενίας θα απαιτούσε να μη μάθουμε τίποτα για τον σκοπό του, την αποστολή του, για το ποιος τελικά είναι αυτός που ζητά τη φιλοξενία μας.

Η Παυλίνα Μάρβιν στο δεύτερο βιβλίο της με τις διακειμενικές της αναφορές επιθυμεί τη δημιουργία ενός ποιητικού λόγου που συνομιλεί με την πεζογραφία και εντάσσει αφηγηματικά στοιχεία με τρόπο λειτουργικό και ενδιαφέροντα. Ταυτόχρονα, επιδεικνύει με ενάργεια την πολιτική και κοινωνική απεύθυνση της ποίησή της. Η Παυλίνα Μάρβιν σταδιακά μέσα από τα βιβλία της μας αποκαλύπτει τις δυνατότητες που έχει η ποίηση να μιλήσει για το απτό, για το πολιτικό και το έμφυλο με τρόπους που αγγίζουν τον αναγνώστη με ευαισθησία, τον κινητοποιούν και καθιστούν την ποίηση μέρος του καθημερινού.

 

Δούρβας Αργύρης