Drapetomania - Γιάννα Μπούκοβα

 

ΣΠΙΡΤΟΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΕΣ ΤΟΥ ΝΤΙΣΕΛΝΤΟΡΦ

Και μέχρι σήμερα δεν σταματούν οι θυελλώδεις συζητήσεις

Σχετικά με την προέλευση των σπίρτων.

 

Αν δηλαδή έφτασαν από τον Νέο Κόσμο στον Παλιό

μαζί με το καλαμπόκι και τη σύφιλη

ακολουθώντας  τις μη ευκλείδειες διαδρομές της ιστορίας

 

Ή αν προέρχονταν απ’ την Ασία

όπου για αιώνες χρησιμοποιήθηκαν

-όχι σύμφωνα με τον προορισμό τους- στην αναγέννηση

των Δράκων

ή ακόμη και εντελώς διακοσμητικά

εξαιτίας του μαύρου λακαρισμένου τους κουτιού

 

Πρέπει να γνωρίζουμε ότι πριν ακόμα από τις άγριες λογομαχίες

-εδώ και τώρα- σε σχέση με την ονομασία τους

δόθηκαν στα σπίρτα διάφορα ονόματα

μεταξύ των οποίων το ρομαντικότερο «φλόγα της παλάμης»

και το πιο πρακτικό «φωτιά λιανικής»

το τελευταίο έχοντας ως αποτέλεσμα

ολόκληρη σειρά εννοιολογικών ταπεινώσεων

όπως τον κατακερματισμό της φωτιάς, την αγοραπωλησία

της φωτιάς, την ατομική ιδιοκτησία επί της φωτιάς.

 

Τυχαίνει κάποτε και ένα όνομα προηγείται των γεγονότων

‘Έτσι μόλις αργότερα εμφανίζεται η χειρονομία κατά την οποία

κάποιος κλείνει μέσα στις φούχτες του τη φλόγα του σπίρτου

και κάποιος άλλος ταυτοχρόνως τις κλείνει μέσα στις δικές του

σαν ένα δεύτερο ζευγάρι φτερά

εφεδρικά και προνοητικά της πτώσης

 

Εδώ θα πρέπει να προσθέσουμε

ότι και η σημερινή πόλη του Ντίσελντορφ

το όνομα της οποίας ακούγεται αξιοσέβαστο

αλλά και κάπως ιερεξεταστικό

φημίζεται για τις απέραντες εκτάσεις σπιρτοκαλλιέργειας

 

Η θέα είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακή από το αεροπλάνο

Ο ταξιδιώτης βρίσκεται μετέωρος ανάμεσα στη γη και το τίποτα

περιεργαζόμενος τ’ ατελείωτα χωράφια

με το χρώμα της άγουρης φωτιάς

(το οποίο θα μπορούσε να ‘ναι κι οποιοδήποτε χρώμα)

Έχοντας διαρκώς την αίσθηση μιας τόσο επίμονης

όσο και διδακτικής

ανησυχίας.

Η Drapetomania είναι το δεύτερο ποιητικό βιβλίο της Μπούκοβα που εκδίδεται στα ελληνικά, ενώ η προηγούμενη ποιητική συλλογή της που είχε τίτλο «Ο ελάχιστος κήπος» είχε εκδοθεί το 2005. «Ο ελάχιστος κήπος» είχε ένα διαφορετικό ύφος από τη Drapetomania, ήταν ένα έντονο και γκροτέσκο ποιητικό υλικό με χαρακτηριστική εξπρεσιονιστική εικονοποιία.

Το βιβλίο Drapetomania, το οποίο κυκλοφόρησε στα βουλγαρικά με τίτλο «Σημειώσεις μιας Γυναίκας- Φάντασμα», βραβεύτηκε στη Βουλγαρία, χώρα γέννησης της ποιήτριας, με το Εθνικό Βραβείο Ποίησης «Ιβάν Νικόλοφ» (2019).

Στη Drapetomania η Μπούκοβα κάνει μια μεγάλη τομή στην ποίησή της και αφήνοντας πίσω την έντονη ποιητική γλώσσα στρέφεται σε μια ποίηση χαμηλότερων τόνων χωρίς όμως να χάνει τη δύναμή της. Το ποιητικό της βιβλίο αντλεί στοιχεία από διαδικτυακές αναζητήσεις, επιστημονικά άρθρα, γνωμικά και ψευτογνωμικά αλλά και τυχαίες αναφορές. Επίσης, ενσωματώνονται αναφορές από την τέχνη, την ιστορία ακόμη και αυτοβιογραφικά στοιχεία της ποιήτριας. Η Μπούκοβα καταφέρνει να μεταποιήσει το υλικό της πραγματικότητας σε γνήσια ποίηση.

Ο τίτλος του βιβλίου, Drapetomania, ορίζει την ψυχική νόσο στην οποία η ιατρική απέδιδε την τάση των μαύρων σκλάβων να δραπετεύουν από τις φυτείες, όπως μας πληροφορεί η ποιήτρια. Το βιβλίο χωρίζεται σε τρία μέρη, Αστικοί μύθοι ή οι σημειώσεις της γυναίκας φάντασμα, Tractatus και Drapetomania. Τα τρία μέρη συγκροτούνται χαλαρά γύρω από το κοινό θέμα και ύφος του βιβλίου, σχηματίζοντας ένα πολύπλοκο δίκτυο αναφορών και συνδέσεων. Το πρώτο μέρος αποτελείται από αυτόνομα ποιήματα, ενώ το δεύτερο και τρίτο μέρος αποτελούνται από ξεχωριστά ποιήματα που συγκροτούν ευρύτερες συνθέσεις.

Στην πρώτη ενότητα του βιβλίου αυτό που αμφισβητείται είναι η θετικιστική μορφή της πραγματικότητας και η επιστημονική γνώση ως μοναδική αφήγηση για τον κόσμο. Μέσα από τα ποιήματα της πρώτης ενότητας τίθεται ως στόχος η συγχώνευση υποκειμενικού και αντικειμενικού μέσα από την οπτική που μπορεί να προσφέρει η ποίηση. Ο ποιητικός λόγος αναγνωρίζεται ως πεδίο ίσης αξίας με άλλα είδη γνώσης όπως η επιστημονική και τίθεται ένα αίτημα διαλόγου με αυτά τα πεδία.

Το δεύτερο μέρος του βιβλίου αποκαλείται Tractatus, δηλαδή πραγματεία και αποτελείται από σύντομα ποιήματα που σχηματίζουν μια ευρύτερη ενότητα. Τα ποιήματα αυτά έχουν ελλειπτικό και αποφθεγματικό χαρακτήρα και φέρνουν στο μυαλό το Tractatus Logico- Philosophicus του Λούντβιχ Βιτγκενστάιν. Βασικός στόχος του Tractatus Logico- Philosophicus είναι η εύρεση της σχέσης μεταξύ γλώσσας και πραγματικότητας και ο καθορισμός των ορίων της επιστήμης.  Χαρακτηριστικά του Tractatus Logico Philosophicus είναι  η ελλειπτική και αφοριστική μορφή.

Το Tractatus της Μπούκοβα αναπτύσσεται και αυτό με βάση επιμέρους ποιήματα-δηλώσεις σχετικά με τη φύση της πραγματικότητας. Η Μπούκοβα μέσα από αυτή την ενότητα αναζητά νέες, αόρατες για την επιστημονική γνώση, συνδέσεις των πραγμάτων που μόνο η ποίηση μπορεί να φανερώσει εκμεταλλευόμενη το παράδοξο και το μη λογικό. Ωστόσο, η Μπούκοβα δεν αρκείται στο να δημιουργεί νέους μύθους, μέσα από τα ποιήματά της δε διστάζει να αναφερθεί στο Άουσβιτς και στο ανατολικό μέτωπο του ΄Β παγκόσμιου πολέμου, σχολιάζοντας την ανθρώπινη σκληρότητα και τον ολοκληρωτισμό.

Το τρίτο μέρος της Drapetomania αποτελεί μια σπονδυλωτή σύνθεση 16 ποιημάτων. Σε αυτό το μέρος το προγραμματικό εγχείρημα μεταμόρφωσης της πραγματικότητας σε ποιητικό ρευστό υλοποιείται στο ακέραιο με τόλμη και χιούμορ. Η Γαλλική επανάσταση, ο Κέπλερ, η γάτα του Σρέντιγκερ, η θεωρία των χορδών, ο Μπόρχες σχηματίζουν ένα γοητευτικό συνεχές στο οποίο συγχωνεύονται η σύγχρονη φυσική, η αστρονομία, η λογοτεχνία, η ιστορία σε μια νέα αφήγηση για τον κόσμο.

Τα ποιήματα της Μπούκοβα έχουν κοφτερό και στακάτο ύφος, είναι αποφθεγματικά και αφοριστικά, παίζουν με το παράδοξο, σαρκάζουν και έχουν μαύρο χιούμορ. Θέμα του βιβλίου της Μπούκοβα είναι η φύση της πραγματικότητας και πώς την αντιμετωπίζει κάποιος. Η ποιήτρια αναδεικνύει μέσα από τα ποιήματά της τον αποσπασματικό χαρακτήρα της πραγματικότητας και την αποδοχή του τυχαίου και του κενού στη ζωή και στην ποίηση.

Η Μπούκοβα μέσα από το βιβλίο της προτείνει μια αντίληψη για την ποίηση ως συγκολλητική ουσία της πραγματικότητας, ως ιστός που συνδέει τα πιο απίθανα πράγματα, ως μια προσπάθεια άρσης της αντίφασης υποκειμενικού και αντικειμενικού. Η ποίηση της Μπούκοβα δημιουργεί μια γοητευτική αφήγηση για την πραγματικότητα, όπου φαντασία και λογική μπολιάζοντας η μία την άλλη δημιουργούν σε έναν απομαγευμένο κόσμο, επιτέλους νόημα.

Δούρβας Α.