Κωμωδία – Γιάννης Στίγκας, Νικόλας Ευαντινός

 

Τίτλος: Κωμωδία

Συγγραφέας: Γιάννης Στίγκας, Νικόλας Ευαντινός

Θέμα: ποίηση

Εκδότης: Άγρα

Χρονολογία έκδοσης: 2021

Αριθμός σελίδων: 144

Απόσπασμα από τη σελίδα 83 του βιβλίου (Γιάννης Στίγκας)

 

ΠΕΤΑΛΟΥΔΑ

 

Ζωηρόχρωμο λεπιδόπτερο της υπεροικογένειας Papilionidae. Συνήθως πετά κατά μόνας. Όταν σπανίως σχηματίζει πελώρια σμήνη (επισήμως: καλειδοσκόπια), παρατηρείται σημαντική μείωση της εγκληματικότητας σε ακτίνα επτά χιλιομέτρων. Το 1999, ομάδα Γάλλων εγκληματολόγων πρότεινε τη δημιουργία εκτροφείων πεταλούδας, με σκοπό τη μαζική της απελευθέρωση στα μεγάλα αστικά κέντρα. Το εγχείρημα εγκαταλείφθηκε γρήγορα. Αποδείχθηκε ασύμφορο, αλλά και ιδιαιτέρως επικίνδυνο, καθώς η παρατεταμένη έκθεση στην ομορφιά προκαλεί ταχυκαρδία, ιλίγγους και ψυχικές διαταραχές, όπως ευφορία και αίσθηση πληρότητας, καταστάσεις άκρως επιβλαβείς για την οικονομία και -κατ’ επέκταση- τη συνοχή του κοινωνικού μας ιστού.

 

Απόσπασμα από τη σελίδα 82 του βιβλίου (Νικόλας Ευαντινός)

 

ΠΑΤΕΡΙΤΣΑ

Εξάρτημα χρήσιμο για προτεραιότητα

σε ουρές-ραντεβού-ταξιδιωτικά μέσα κ.α.

 

Από χαζοβιόληδες χρησιμοποιείται ως συνώνυμο

της λέξης «ποίημα».

Αγνοούν πόσο μελανιάζουν

μασχάλες και παλάμες

Όταν στηρίζεσαι πάνω του.

 

Άσε που ένα ποίημα δεν εξαπατά:

Θα προτιμούσε

να αδικηθεί

παρά να αδικήσει.

Κωμωδία – Γιάννης Στίγκας, Νικόλας Ευαντινός

Ο Γιάννης Στίγκας μετά το τελευταίο του βιβλίο με τίτλο «Εξυπερύ σημαίνει χάνομαι» (2017) και ο Νικόλας Ευαντινός, μετά το βιβλίο του «Η γυρισμένη γλώσσα του Επιμενίδη», συνεργάζονται στο νέο τους, κοινό βιβλίο, με τίτλο, Κωμωδία. Τα ποιήματα γράφονται ατομικά ενώ υπάρχει αναφορά στον δημιουργό τους στο τέλος του βιβλίου. Όμως, το βιβλίο εμπεριέχει αδιάκριτα το υλικό των δύο δημιουργών, συγκροτώντας ένα ενιαίο σύνολο.

Ο τίτλος του βιβλίου παραπέμπει στην θεία κωμωδία του Δάντη Αλιγκέρι. Σε αυτό το συμπέρασμα συνηγορεί το μότο του βιβλίου, lasciate ogni Speranza voi ch’ entrate (εγκαταλείψτε κάθε ελπίδα εσείς που εισέρχεστε εδώ), μια από τις πιο διάσημες φράσεις της θείας κωμωδίας. Στη θεία κωμωδία παραπέμπουν επίσης, τα τρία μέρη στα οποία είναι χωρισμένο το βιβλίο, κόλαση, καθαρτήριο και παράδεισος. Η θεία κωμωδία μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια βαθιά ηθική και πολιτική αλληγορία της εποχής της. Επίσης, εκφράζει τις μεταφυσικές αντιλήψεις του μεσαίωνα, όπου το επέκεινα λάμβανε σημαντικές διαστάσεις στις πνευματικές αναζητήσεις των μεσαιωνικών στοχαστών. Τέλος, η θεία κωμωδία είναι σημαντικό έργο, επειδή υιοθετεί ως γλώσσα την καθομιλουμένη της εποχής και όχι τη λατινική, η οποία είχε καθιερωθεί ως γλώσσα της λογοτεχνίας.

Η Κωμωδία του Στίγκα και του Ευαντινού δεν ακολουθεί πέρα από την τριμερή διάκριση, τη δομή της Κωμωδίας του Δάντη αλλά ούτε και το περιεχόμενο. Η Κωμωδία αποτελεί μια ανεστραμμένη θεία κωμωδία, μιλά για την τραγικωμωδία της ανθρώπινης ύπαρξης, σατιρίζει τη μεταφυσική και παρωδεί την αυθεντία του επιστημονικού λόγου. Από την άλλη, ίσως ένα συνδετικό στοιχείο με τη θεία κωμωδία να είναι η χρήση της γλώσσας στο βιβλίο του Στίγκα και Ευαντινού. Οι ποιητές χρησιμοποιούν μια γλώσσα απλή, απέριττη, μακριά από την εκζήτηση που επιβάλλει ο ποιητικισμός που κυριαρχεί στη σύγχρονη εποχή. Η γλώσσα του βιβλίου, είναι μια γλώσσα άμεση, κατανοητή και προσβάσιμη.

Η  κωμωδία διαρθρώνεται μέσα από 99+1 ποιήματα. Η κόλαση και ο παράδεισος αποτελούνται το καθένα από ένα ποίημα ενώ το καθαρτήριο εμπεριέχει τα υπόλοιπα ποιήματα του βιβλίου. Το καθαρτήριο χαρακτηρίζεται από την αλφαβητική του δόμηση, ως ένα είδους ποιητικού λεξικού ή εγκυκλοπαίδειας. Κάθε τίτλος των ποιημάτων είναι μονολεκτικός και αναφέρεται συνήθως σε κάποιο αντικείμενο ή έννοια, τα οποία είναι αυστηρά ταξινομημένα αλφαβητικά. Οι δύο ποιητές φροντίζουν να ταξινομήσουν το υλικό τους με τέτοιο τρόπο ώστε να διαπλέκονται τα ποιήματά τους με τρόπο λειτουργικό που αναδεικνύει ομοιότητες αλλά και διαφορές μεταξύ των ποιημάτων.

Τα ποιήματα είναι άλλοτε ολιγόστιχα και άλλοτε εκτείνονται σε δύο σελίδες. Το ύφος τους είναι συχνά αφοριστικό και επιθετικό, ενώ η ειρωνεία και το χιούμορ αναδεικνύονται ως τα βασικά χαρακτηριστικά τους. Η ελλειπτικότητα του ύφους, η έντονη προφορικότητα, η αντιλυρική χρήση της γλώσσας και η αμεσότητα του λόγου κάνουν την ποίηση του Στίγκα και του Ευαντινού σύγχρονη και ισχυρή. Τα ποιήματα του βιβλίου σατυρίζουν τη μεταφυσική, προσεγγίζουν το πολιτικό ως ερώτημα χωρίς έτοιμες λύσεις, προσεγγίζουν την ιστορία ως πεδίο παράλληλων δυνατοτήτων, την επιστημονική γνώση ως έναυσμα μυθοπλασίας.

 Οι αναφορές σε πρόσωπα από το πεδίο της λογοτεχνίας (πχ Κάφκα, Κορτάσαρ, Καμύ, Μπόρχες, Χόλουμπ, Καρούζος) , της μουσικής (Μπρέγκοβιτς, Μπετόβεν, Μότσαρτ), του μυστικισμού (Σβέντεμποργκ), της φιλοσοφίας (Ζίζεκ, Χέγκελ) εμβαπτίζουν τα ποιήματα στην ιστορία και καθιστούν την ποίηση εξωστρεφή και κοινωνική, δημιουργώντας υπόγειες διακειμενικές συνδέσεις. Επίσης, αξιοπρόσεκτες είναι οι αναφορές στη Γαλλική επανάσταση (Γκιλοτίνα), στο Ολοκαύτωμα (Ρολόι) και στην Οκτωβριανή επανάσταση (Σοβιέτ), μέσα από λοξές αναφορές, εμπεριέχοντας ταυτόχρονα και έναν υποδόριο πολιτικό σχολιασμό.

Το πολιτικό στοιχείο στην ποίηση του Στίγκα και του Ευαντινού είναι σημαντικό για την κατανόηση του εγχειρήματός τους. Οι δύο ποιητές μέσα από το βιβλίο τους δε διστάζουν να διατυπώσουν απερίφραστα την ηθική  δέσμευση των ποιητών έναντι της ιδέας της δικαιοσύνης (στο ποίημα Πατερίτσα, ο στίχος «το ποίημα δεν εξαπατά: θα προτιμούσε να αδικηθεί παρά να αδικήσει» δηλώνει ξεκάθαρα το πολιτικό στίγμα μιας ποίησης διατυπωμένης ως κοινωνικής κριτικής). Ζητήματα όπως η γραφειοκρατία, η ποιότητα της δημοκρατίας , η θρησκεία, η πίστη, η βία, η επανάσταση, ο ολοκληρωτισμός, η λογοκρισία θεματοποιούνται μέσα από την ποίησή τους και γίνονται ζητήματα ποιητικού αναστοχασμού και κριτικής χωρίς ίχνος διδακτισμού ή πρόθεσης προπαγάνδας.

Ένα από τα ενδιαφέροντα στοιχεία της Κωμωδίας είναι τα ποιήματα που έχουν τη μορφή ψευδοδοκιμίου και παίρνουν τη μορφή πεζού ποιήματος, μιας φόρμας που υπηρετεί άψογα τη λογική του εγκυκλοπαιδικού λήμματος. Σε αυτά τα ψευδοδοκίμια, το ποίημα μέσα από φαινομενικά αντικειμενικές περιγραφές της πραγματικότητας εκτρέπεται μέσα από παράδοξες και συχνά ειρωνικές ή χιουμοριστικές αναφορές. Τα ψευδοδοκίμια συχνά ενσωματώνουν  υποθετικές ημερολογιακές σημειώσεις (Κόλαση, Παράδεισος, Πριόνι) ή αποτελούν λήμματα μιας φανταστικής ζωολογίας (Εφιάλτης, Πεταλούδα).

Εκτός από τα ψευδοδοκίμια, υπάρχουν ποιήματα που αξιοποιοούν ως μυθοποιητικό πλαίσιο, τη βιογραφία ανθρώπων όπως ο Μίροσλαβ Χόλουμπ (Ιχνηλάτης), γνωστός γιατρός και ποιητής, ο Ρεμπώ (Λεγεώνα), ο Καρούζος (Μοναξιά), ο Λόρκα (Ντουφέκι). Βέβαια, οι ποιητές δε διστάζουν να μυθοποιήσουν μέσα από την ποίηση την αυτοβιογραφία τους (Αγκάθι, Βιογραφικό).

Ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο στην κωμωδία του Στίγκα και Ευαντινού είναι η χρήση των σημειώσεων στο τέλος του βιβλίου. Συνήθως, οι σημειώσεις αποτελούν επεξηγήσεις όρων ή αναφορών που εμπεριέχονται στα ποιήματα ενός βιβλίου. Στην Kωμωδία, οι σημειώσεις αποτελούν προεκτάσεις των ποιημάτων του κυρίως μέρους, συχνά σκωπτικές αναφορές στο κυρίως ποίημα ή άλλοτε ψευδοδοκίμια που συντελούν στην αναγνωστική απόλαυση του ποιήματος που συνιστούν υποτίθεται υποσημείωση.

Η Κωμωδία του Στίγκα και Ευαντινού αποτελεί ένα συλλογικό ποιητικό εγχείρημα, μια πρόταση για το πώς πρέπει να γράφεται ποίηση στις μέρες μας ώστε να αγαπηθεί από τους αναγνώστες, μια ποίηση αιχμηρή και γωνιώδης, αρκετή για να απαντήσει στο ερώτημα γιατί πρέπει να διαβάζουμε ποίηση σήμερα.

 

Δούρβας Α.