Οι γάτες του τρίτου και άλλοι ζωντανοί- Αγγελική Πεχλιβάνη

 

Τίτλος: Οι γάτες του τρίτου και άλλοι ζωντανοί

Συγγραφέας: Αγγελική Πεχλιβάνη

Θέμα: ποίηση

Εκδότης: Κίχλη

Χρονολογία έκδοσης: 2021

Αριθμός σελίδων: 104

Απόσπασμα από τη σελίδα 57 του βιβλίου

 

 

Σφάλμα

 

Με τον θάνατό σου διέπραξες μεγάλο σφάλμα. Φυσικά δεν το ήθελες – το σφάλμα σου ήταν ακούσιο. Και έτσι όμως, οι πεποιθήσεις μου κλονίστηκαν. Βεβαιότητες τύπου «η ζωή (Σου) είναι το αντίθετο του θανάτου», «ο ήλιος (Σου) θα μας ζεσταίνει πάντα», «τα κουάρκ της άφθαρτης ύλης (Σου) συνιστούν την ύψιστη τρυφερότητα» διερράγησαν αμετάκλητα. Τώρα συμβιβάζομαι με παραδεδεγμένες νόρμες, όπως η νομοτελειακή αλληλοδιαδοχή ζωής και θανάτου, το αναπάντεχο του βίου και η στιγμιαία (ένας παλμός, ένα παλμός μόνο) μεταστροφή της τύχης.

Ο θάνατός σου ήταν σφάλμα. Με βύθισε σε μια κοινοτοπία σκέψης, σε έναν βάλτο ελαφρών προσεγγίσεων της ψυχής, σε μια αμφιθυμική μεταφυσική δεύτερης κατηγορίας.

 

Ο θάνατός σου με εξέθεσε ανεπανόρθωτα,

μητέρα.

Οι γάτες του τρίτου και άλλοι ζωντανοί- Αγγελική Πεχλιβάνη

 

Οι γάτες του τρίτου είναι το δεύτερο βιβλίο της Αγγελικής Πεχλιβάνη μετά το Πεζή οχούμενη (2018). Στο δεύτερο βιβλίο της η Πεχλιβάνη βαθαίνει και προεκτείνει κατακτήσεις του πρώτου βιβλίου της, εκλεπτύνει τους εκφραστικούς τρόπους της και δομεί με αρχιτεκτονική σοφία το νέο βιβλίο της. Οι ρίζες του βιβλίου εντοπίζονται στο ημερολόγιο πένθους του Ρολάν Μπαρτ στο οποίο, ο γνωστός σημειολόγος του πολιτισμού και της λογοτεχνίας, εκφράζει το πένθος για το θάνατο της μητέρας του υπό τη μορφή ημερολογιακών καταχωρίσεων. Η Πεχλιβάνη στο νέο της βιβλίο θεματοποιεί το πένθος και την απώλεια για τη χαμένη μητέρα της με τρόπο συγκινητικό χωρίς να περιέρχεται στιγμή σε εύκολες λύσεις μιας άκρατης συναισθηματολογίας και αυτοοικτιρμού. Ακολουθεί στα περισσότερα ποιήματά της της, τη μορφή υποτιθέμενων ημερολογιακών καταχωρίσεων, τα οποία όμως ξεπερνούν κατά πολύ την προσωπική εξομολόγηση μιας απλής καταγραφής και εξυψώνονται σε ελεγεία θανάτου.

Ο λόγος της Πεχλιβάνη διακρίνεται για τη λεπτότητα της διατύπωσής του, της συγκρατημένης συγκίνησης που προσφέρει, της επιδίωξης του απέριττου άρα και του ουσιαστικού. Το ύφος του βιβλίου είναι πεζολογικό και συνταιριάζει με τη μορφή του πεζού ποιήματος που παίρνουν τα περισσότερα κείμενα του βιβλίου. Στις γάτες του τρίτου, η ποίηση συνδυάζεται πετυχημένα με την πεζογραφία και το πένθος με την ανάγκη λύτρωσης και συνέχισης της ζωής. Η ποιήτρια απευθύνεται στη νεκρή μητέρα της όχι γιατί θέλει απαντήσεις σε ανεπίλυτα ζητήματα που τη βασανίζουν, αλλά για να δημιουργήσει μια γλώσσα φυλακτό έναντι του θανάτου όσο δύσκολο και αν είναι αυτό (Θαύμα ακυρωθέν).

Ένα ενδιαφέρον σημείο του βιβλίου της Πεχλιβάνη είναι ο συνδυασμός του πένθους με την αγάπη για τις γάτες. Οι γάτες εμφανίζονται στο εξώφυλλο του βιβλίου, πρωταγωνιστούν σε αρκετά ποιήματα και απεικονίζονται σε όλες τις φωτογραφίες που συνοδεύουν τα ποιήματα. Οι φωτογραφίες απεικονίζουν γάτες σε χώρους νεκροταφείων. Διαβάζοντας κανείς και τα ποιήματα του βιβλίου αντιλαμβάνεται γρήγορα τη σημαντική, συμβολική λειτουργία της γάτας για την ποιήτρια. Η γάτα αποτελεί έναν φύλακα- προστάτη των ανθρώπων που χάθηκαν, αλλά και αυτών που έμειναν πίσω, είναι μια αποτροπαϊκή μορφή που αποδιώχνει το κακό, είναι το βλέμμα που διαπερνά ακόμη και το πιο βαθύ σκοτάδι. Η γάτα αποτελεί για την ποιήτρια το οικείο σύμβολο που εξημερώνει το ανοίκειο του θανάτου. Η γάτα με τη γαλάζια ουρά, ο Φοίβος και η Αθηνά, η Πουά, η Γάτα ράτσας μοχέρ, είναι μερικές από τις γάτες που συντροφεύουν την ποιήτρια στο πένθος της και ελαφραίνουν με την παρουσία τους το βάρος της επίσκεψης στο κοιμητήριο.

Η ποιήτρια με τον θάνατο της μητέρας της περιέρχεται στο πένθος σε μια κατάσταση αβοηθησίας, σε μια κατάσταση τόσο οικεία στα βρέφη ή τα παιδιά. Η ποιήτρια αντιμετωπίζει τον θάνατο με μόνο όπλο της, την παιδική αθωότητα, την παλινδρόμηση στις αναμνήσεις με τη μητέρα της τότε που ήταν ακόμη παιδί (Nike φθινοπώρου). Επίσης, η επιστροφή στη θέση του ανυπεράσπιστου παιδιού μπροστά στον θάνατο δηλώνεται και στο ποίημα Κάποιες νύχτες (Άλλωστε το ξέρουμε κι οι δυο πως δεν νικιέται ο γαμημένος θάνατος και πως κουράστηκα – παιδί μικρό – μετά από τόσες μάχες», ενώ κάποιες φορές η ποιήτρια μεταμορφώνεται στη χαμένη μητέρα όπως στο ποίημα Αντιποίηση αρχής (Αυτό το Πάσχα εγώ είμαι η Mater εγώ η Dolorosa. Μητέρα).

 

Ένα άλλο στοιχείο του βιβλίου που προκαλεί εντύπωση είναι η προσεκτική καταμέτρηση του χρόνου που έχει παρέλθει από τον θάνατο της μητέρας. Η ποιήτρια ξεκινά να μετρά ώρες από τον θάνατο της μητέρας της (Όνειρο θερινή νυκτός και Ημερολόγιο),  βδομάδες (Κυριακή), μέρες (Εξοικείωση και Αριθμητική) και μήνες (Ολιστικό χρόνος). Κυριαρχεί σε αυτά τα ποιήματα η εμμονική καταγραφή της απώλειας, η καταμέτρηση του χρόνου που πέρασε από το μοιραίο συμβάν, ο χρόνος που χάθηκε. Η εξαντλητική καταγραφή ωρών, ημερών, βδομάδων που πέρασαν δημιουργεί στο βιβλίο μια αίσθηση του χρόνου που περνάει. Μια άλλη λειτουργία της καταμέτρησης του χρόνου είναι να συνδεθεί με μια ανάγκη ελέγχου της κατάστασης, μια εξύψωσης της λογικής έναντι του συναισθήματος.

 

Στο βιβλίο επίσης ξεχωρίζουν οι αναφορές σε εθνικές επετείους και σε γιορτές όπως τα Χριστούγεννα, οι Απόκριες, η γιορτή του Αγίου Γεωργίου, η κοίμηση της Θεοτόκου και η Μεγάλη βδομάδα. Οι εθνικές επέτειοι και οι θρησκευτικές γιορτές δεν αποτελούν για την ποιήτρια μέρες χαράς, ανάτασης ή ξεκούρασης. Οι αργίες μετατρέπονται σε ημέρες μοναξιάς, βαθιάς περισυλλογής και αποδεικνύονται σκληρές ασκήσεις πάνω στην απουσία και την απώλεια. Η ενότητα «Της Μεγάλης εβδομάδας και του Πάσχα» συμπυκνώνει την αίσθηση του αποχωρισμού, του οριστικού τέλους και της ματαιότητας. Τα ποιήματα αυτής της ενότητας συνοδεύονται από αποσπάσματα από τροπάρια, ψαλμούς και τα ευαγγέλια δημιουργώντας μια αίσθηση βαθιάς θρησκευτικότητας και ευλάβειας, η οποία όμως δεν συνδέεται απαραίτητα με την πίστη στην ανάσταση και τη μετέπειτα ζωή  όπως υπονοείται στο ποίημα Μεγάλο Σάββατο και το ποίημα Κυριακή του Πάσχα.

Η τελευταία ενότητα του βιβλίου με τίτλο «Και τότε φυσάει Πατέρας αέρας Πεχλιβάνης» είναι αφιερωμένη στην απώλεια του πατέρα της ποιήτριας. Σε αυτή την ενότητα η ποιήτρια αποδέχεται την απώλεια των γονιών της και τη μελαγχολία που τη συνοδεύει χωρίς όμως φόβο  όπως περιγράφεται στην εποχή του φθινοπώρου. Η ποιήτρια έρχεται στο επιλογικό ποιήμα του βιβλίου αντιμέτωπη πια με την πιθανότητα του δικού της θανάτου χωρίς όμως να ξεχνά στιγμή την απώλεια των ανθρώπων της.

Οι γάτες του τρίτου είναι ένα βιβλίο για το πένθος και την απώλεια, την ανάγκη να βρούμε καταφύγιο και προστασία μπροστά στο ανοίκειο του θανάτου. Το βιβλίο αφήνει μια γλυκόπικρη γεύση, μια λεπτή αίσθηση ειρωνείας μπροστά στην τραγικότητα της ζωής και μας βοηθά να έρθουμε αντιμέτωποι με τη θνητότητά μας. Οι γάτες μεταμορφώνονται μέσα από την ποίηση της Πεχλιβάνη σε σύμβολο τοτέμ της νεκρής μητέρας, το βιβλίο σε κιβωτό διάσωσης αναμνήσεων και συναισθημάτων και η γλώσσα σε φυλακτό κατά του θανάτου. Με λιτό και χαμηλόφωνο ύφος, η Πεχλιβάνη δε σταματά να μας θυμίζει ότι τα όρια της ζωής  μας συνορεύουν αδιάλειπτα με τα όρια αυτών που αγαπάμε ακόμη και όταν δεν υπάρχουν εκεί για μας.

 

Δούρβας Α.